Met de beste bedoelingen meedogenloos

Emotionele lading
Het zal even wennen zijn, voor mijn naasten.
Eeuwige kermis is meer dan mijn vorige boeken een autobiografische roman. Sommige verhaallijnen en gebeurtenissen zijn weliswaar verzonnen, maar voor mijn familieleden is het onmogelijk zichzelf niet in de personages te herkennen.

Toen ik aan deze roman begon, heb ik geprobeerd afstand te scheppen tussen mijn leven en het verhaal. Ik verzon nieuwe namen, bedacht nieuwe vrienden en fantaseerde zelfs over de mogelijkheid van een nieuw gezin: ik wilde het bestaan van mijn halfbroer verdoezelen en de aanwezigheid van mijn grootmoeder verzwijgen. Alles om te tonen dat ik een roman aan het schrijven was en geen mémoire.

Maar steeds wanneer ik probeerde een cruciale scène te beschrijven waaruit ik belangrijke personen wegliet, raakte ik gefrustreerd. De scènes bleven geconstrueerde situaties zonder betekenis; ze kwamen niet tot leven. Wilde ik een roman schrijven met de juiste emotionele lading, dan moest de gezinsconstellatie ten tijde van mijn vaders overlijden gehandhaafd blijven.

De gewenste afstand schepte ik derhalve met andere middelen: Hans Hollander kreeg een nieuw beroep en een nieuw huis. Het verhaal speelde zich af in een fictief dorp dat Paradijssel heette. En waar mogelijk sjoemelde ik met de feiten en de chronologie. Uiteindelijk hield ik een fantasierijk geraamte in handen dat dicht tegen de werkelijkheid aan lag. De basis van een roman.

Scherpe randjes
Vanaf dat moment leek het gemakkelijker om te bepalen hoe ver ik kon of moest gaan in het verdichten van mijn leven: het verhaal stelde zijn eigen eisen. Ik liet mijn fantasie de vrije loop wanneer dat de roman ten goede kwam en schreef mijn eigen beperkte waarheid op wanneer de scène dat vereiste. Toch zat ik mezelf nog in de weg, want ik had de neiging alle scherpe randjes glad te schuren.

Bijna niemand zegt voortdurend wat hij denkt. We zwijgen uit zelfbescherming of handelen volgens sociale conventies. Ik vind het daarom niet erg dat ik mijn gedachten niet altijd uitspreek, maar mijn gedachten niet opschrijven is een gemiste kans, want de kracht van verhalen zit hem vaak juist in die scherpe randjes. Filmmaker Kieslowski zei in een interview eens, dat wie universele kunst wil maken, diep in zichzelf moet graven. Geheel verzonnen personages en dialogen blijven vaak steken in clichés. Alleen wat uit jezelf komt, is volgens hem origineel en zal juist daardoor weerklank vinden.

Sommige schrijvers hebben er geen moeite mee anderen te schofferen en lijken geboren provocateurs. Andere schrijvers, zoals ik, moeten eerst hun angst overwinnen – ze willen liever niemand voor het hoofd stoten. In mijn relatief korte leven als schrijver heb ik van veel uitgevers, redacteuren en collega-auteurs advies gekregen, dat lang niet altijd eenstemmig was. Maar over één zaak waren ze het eens: een goede schrijver is meedogenloos eerlijk.

En dus heb ik mijn neiging onderdrukt om alles glad te schuren. In de laatste versie van Eeuwige kermis heb ik zelfs nog paragrafen toegevoegd, die ik eerder had geschrapt. Ik heb niets geschreven met de intentie om te kwetsen, al ben ik me ervan bewust dat sommige stukken voor mijn familieleden wellicht niet prettig zijn om te lezen. Ik ben meedogenloos geweest, maar wel met de beste bedoelingen.