Filosofiekalender 2003 (4)

‘Alleen begrippen kunnen volbrengen, wat het begrip verhindert.’ (Theodor Adorno, Negative Dialektik, 1964)

Om onze wereld te leren kennen en te begrijpen, beschrijven we de objecten om ons heen zo goed mogelijk. En om deze objecten te kunnen beschrijven, gebruiken we begrippen. Maar volgens Adorno gaat het specifieke van een object in dit proces verloren, omdat onze begrippen te categoriserend zijn. We onderdrukken het object in ons taal- en denksysteem, nog voordat het zijn echte gezicht heeft kunnen laten zien. We proberen de wereld dus te leren kennen via begrippen, maar deze begrippen verhinderen ons tegelijk om een object werkelijk te kunnen begrijpen.
Toch hebben we niets anders dan begrippen om de wereld te kunnen benaderen, want objecten spreken niet. ‘Nur Begriffe können vollbringen, was der Begriff verhindert.’
Het enige wat we kunnen doen is proberen onze begrippen zo precies mogelijk in te zetten en om objecten niet met één enkel begrip vast te pinnen. We behouden het meest van een specifiek object als we het binnen een groter web van zorgvuldig gekozen begrippen een plaats geven. Maar zelfs dan, zegt Adorno, zullen de begrippen nog verhinderen, wat we juist trachten te bewerkstelligen: het begrijpen en interpreteren van onze wereld.