Eeuwige kermis (7) – Idealisme

Betrokkenheid
Alleen willen zijn – is dat egoïstisch? Of kan het verlangen naar eenzaamheid waarover ik maandag een stukje schreef, samengaan met het naïeve verlangen de wereld te verbeteren?

Het lijkt een tegenstelling: het afgezonderde individu, dat niet in haar gedachten gestoord wil worden, en het betrokken individu, dat zich het lot van anderen aantrekt. Maar in werkelijkheid gaan die twee nogal eens samen. Connie Palmen drukt het als volgt uit: “Uiteindelijk staat de eenzaamheid van kunst, cultuur en wetenschap in dienst van de samenleving, en is het onmaatschappelijke, ijdele, competitieve individualisme van de enkeling die zich van de gemeenschap afzondert, de drijvende kracht achter de ontwikkeling van diezelfde gemeenschap.” (uit: Het geluk van de eenzaamheid) Eenzaamheid en betrokkenheid sluiten elkaar dus lang niet altijd uit.

Het cynisme van de antiheld
Maar is het genoeg je met de problemen in de wereld bezig te houden en anderen die te laten oplossen? Julia Hollander meent eerst van wel. Via haar documentaires wil zij de realiteit tonen en het is dus niet aan haar om die te veranderen. Bovendien wat kan zij doen? De ellende stroomt onophoudelijk bij haar naar binnen, via satellieten en breedbandverbindingen of ouderwets via de krant, maar ze is niet in staat het lijden te verlichten. De wereld is zo gecompliceerd geworden dat naïeve aalmoezen soms zelfs averechts werken: door een muntstuk in de hand van een invalide kleuter te drukken, draag je bij aan een praktijk waarin volwassenen kinderen verminken om hun bedelen lucratiever te maken.

Julia Hollander vertrouwt dus op instanties en Moeder Theresa’s om het urgente werk op te knappen en gelooft eigenlijk nauwelijks meer dat die iets kunnen bewerkstelligen. Dat de wereld maakbaar is, daar gelooft na het echec van het communisme namelijk niemand meer in. Het is water naar de zee dragen. De tijd van revolutionairen is voorbij. Maar uiteindelijk breekt dit cynisme haar op, want Julia voelt zich steeds nuttelozer worden. Haar documentaires geven haar onvoldoende betekenis. In haar ogen speelt ze geen enkele rol in het wereldgebeuren – haar leven als antiheld voltrekt zich buiten de geschiedenis – en omdat zij gelooft dat ze nergens invloed op kan uitoefenen, groeit de wanhoop.

Geschiedenis maken
Kunnen heroïsche prestaties dan nog verricht worden? Veel mensen leiden een leven dat niets met de wereldpolitiek te maken lijkt te hebben en blijven enkel met de wereld verbonden door het nieuws te lezen. Wie geen generaal is of directeur van een grote corporatie, heeft weinig kans in zijn leven iets te doen dat in de geschiedenisboeken terecht komt. We kunnen onze stem uitbrengen en bepaalde producten kopen of juist boycotten. Daar houdt onze invloed op de wereld wel zo’n beetje op. Misschien dat wij daarom vanuit het Westen niet alleen met angst maar ook met een zekere jaloezie naar de Arabische lente hebben gekeken: daar werd geschiedenis gemaakt en je kon er deel van uit maken!

Een middenweg
De reactie op deze onmacht, deze positie van buitenstaander, is divers. Sommigen worden er nog onverschilliger door en blijven het zwijgzaam oneens zijn met de wereldpolitiek. Anderen vluchten via verslavingen in een nieuwe dimensie. Weer anderen komen (tegen beter weten in) in actie, omdat zij tenminste willen tonen dat ze het ergens niet mee eens zijn, ook als het niets uithaalt.

In Eeuwige kermis stuit Julia Hollander op haar eigen oplossing: schaalverkleining. Zij accepteert dat ze misschien nooit een rol zal vervullen op het wereldtoneel, maar wat zij in haar dorp doet, kan zowel voor haar als die kleine gemeenschap betekenis hebben, ook als het nooit in de geschiedenisboeken terecht komt. Brandweermannen en hulpverleners moeten eenzelfde filosofie aanhangen; de wereld zullen ze misschien nooit verbeteren, maar ze kunnen wel het leven redden van enkele individuen. Tussen het tirannieke geweten van de wereldidealist en de onverschilligheid van de cynicus bestaat dus een middenweg: de middenweg van de lokale held die ervoor kiest om te doen wat binnen zijn of haar mogelijkheden ligt.

Aflevering 8: euthanasie

P.S. Sinds gisteren is deze serie stukjes ook op Zinweb te lezen: zinweb.nl