Eeuwige kermis (2) – Authenticiteit

Kwade trouw
Het hoort niet bij mijn generatie, maar ik ben een kind van het existentialisme. Toen ik als puber las, dat je bestaan (existentie) vooraf ging aan wie je was (essentie) en dat je dus kunt kiezen wie je wílt zijn, raakte ik opgewonden. Zoveel vrijheid, zoveel mogelijkheden! Dat deze vrijheid ook een levenslange opgave was, begreep ik pas later. Een existentialist is verplicht zijn gedrag continu onder de loep te nemen, want kwade trouw ligt op de loer.

Kwade trouw? Of noem het zelfbedrog; het negeren van verantwoordelijkheid, het ontkennen van autonomie, het loochenen van vrijheid. Een excuus is gemakkelijk te vinden: ik heb geen ‘ja’ gezegd (maar ook geen ‘nee’), ik heb dat niet goed begrepen (weet je dat wel zeker?), ik kon niet anders (dat is in het Westen alleen in zeer uitzonderlijke situaties het geval). Het tegenovergestelde van kwade trouw is authenticiteit. Het morele ideaal van de existentialist is daarom een zelfbeschikkend individu dat eigenzinnige paden bewandelt en zich niet verliest in conventies en rolpatronen.

Rolpatronen
Natuurlijk zijn mensen geen eilanden. We groeien op in een gezin, samenleving en cultuur en worden door sociale relaties beïnvloed. Maar we hoeven ons niet door onze context te laten bepalen. We kunnen banden verbreken, verhuizen, een geslachtsoperatie ondergaan. Slaafse navolging is voor massamensen. De vrije mens streeft naar echtheid en originaliteit.

Toch ontkomt ook de vrije mens niet aan rolpatronen en kaders. Bij mijn moeder, ben ik haar dochter. Bij mijn man, zijn vrouw. Mensen spelen dagelijks tientallen rollen en het is lang niet altijd eenvoudig toneelspel van oprecht gedrag te onderscheiden. Is de beleefde winkeldame in werkelijkheid een arrogante trut of is ze een winkeldame geworden omdat ze graag vriendelijk is? En waarom lacht die nieuwkomer op dat feestje zo luid? Wil hij de aandacht trekken of is het oprechte vrolijkheid? Veel van die rollen zijn onschuldig – zo gaan we nu eenmaal met elkaar om – en we vermoeden dat er geen kwaadaardige motieven achter schuilgaan, want we weten dat we ons zelf ook wel eens vriendelijker of vrolijker voordoen dan we ons voelen.

Onverschilligheid
Maar er bestaan ook minder onschuldige rollen, die vooral de kop op steken wanneer het leven gecompliceerd is.  In een moreel ambivalente situatie kan vrijheid angst inboezemen. Want met vrijheid komt de mogelijkheid om foute keuzen te maken of foute standpunten in te nemen. Daarom zullen sommigen op die momenten hun eigenzinnigheid verruilen voor na-aperij: door anderen na te bootsen, verminder je je eigen verantwoordelijkheid. Maar door anderen na te bootsen, sta je niet langer achter wat je zegt en ben je dus niet langer authentiek. Het resultaat is onverschilligheid.

Als voorbeeld zal ik de hand in eigen boezem steken: ik beweer wel eens dat Wilders een grote boze wolf is, want dat klinkt leuk en dat roept iedereen, maar in werkelijkheid begrijp ik nauwelijks wie hij is en wat hij in onze politiek doet. Eigenlijk zou ik hem dus aan een onderzoek moeten onderwerpen om mijn kennishiaat te dichten, maar daar heb ik geen zin in. Of wat ik ook wel eens beweer: zoveel aandacht verdient die man niet. En daarom blijf ik hem een grote boze wolf noemen en mijd ik artikelen over hem. (#ikbeloofverbetering)

Geen geduld voor een onechte wereld
Maar wat heeft dit allemaal met die roman Eeuwige kermis te maken? Nou, mijn ervaring is dat de grens tussen schuldige en onschuldige rolpatronen verschuift op het moment dat je leven op zijn grondvesten schudt: bij de geboorte van een kind, het overlijden van een ouder, de ziekte van een partner. Dit soort ingrijpende gebeurtenissen maken het onmogelijk terug te vallen op vertrouwde reactiepatronen en omdat je geen tijd hebt om een nieuwe houding te vinden, reageer je onvervalst op wat je overkomt. Je raakt kwijt wie je dacht dat je was en vindt een puurder zelf dat je niet herkent.

Omdat je dit ook bij je naasten ziet gebeuren, valt het des te meer op dat de mensen buiten je intieme cirkel maar een stelletje acteurs zijn. Wat een neplui, die buren met hun goede bedoelingen, die stuntelig bloemen afleveren en een condoleanceriedeltje afdraaien. Wat een oppervlakkige collega’s die elkaar complimenten maken en ondertussen bij de koffiemachine de laatste roddels doornemen. Hoe kunnen mensen zo onoprecht zijn?

Geconfronteerd met de grote thema’s in het leven en daardoor tijdelijk bevrijd van je eigen zelfbedrog, heb je geen geduld meer voor een onechte wereld. Existentialist of niet, in die situaties hunker je naar authenticiteit. Daarom toont mijn hoofdpersoon Julia Hollander zo weinig tolerantie voor de eeuwige kermis in haar dorp. Wanneer een vader op sterven ligt, lijkt iedereen ter kwader trouw.  Aflevering 3: nostalgie, toerisme en hyperrealiteit.